29 sept 2012

Dávila.

 Cu motivu da sua inauguración enu mes de juliu;  subí u 27 d´agostu pasau u trabalhu A propósitu da Hospedería Conventual Sierra de Gata.

Destacaba entoncis a coincidencia que se daba entri a fecha da inauguración y a creación da pruvincia Franciscana cincu siglus antis. Circunstancia que intuía estal relacioná cuas sutís energías desi lugal que mus conectan cuas mais elevás vibracions du espíritu.

Dejándomi leval y cunhocendu a obra du cronista da Ordin, - u padri Fray Ioseph de Santa Cruz - viajaba enu tempu, trazandu as minhas rápidas y vibrantis pincelás sobri aquelis feitus notorius que se deran fai cuatru siglus, relacionaus cu conventu. Pretendía cu istu dal a entendel que si mus dejamus arrastral pur esta energía, qu´a leyenda dí que tamén envolvéu a San Franciscu; seríamus arropaus pur un estau de conciencia superiol que mus depararía un´a gozosa meditación; comu asina parecía sucedel si mus fijábamus tamén enas desnúas obras que vistin as parés -paredis- da Hospedería.

Preciosas joyas en brutu, sin enmarcal, que se mostran tal comu as concebíu Elena García Dávila.
Elena García Dávila enu sei estudiu.
ELENA GARCÍA DÁVILA.
Fotografía da sua propiedai.
Si falara de Elena contandu que naceu enu anu 1977, que fizu bachilleratu artísticu ena Escuela d´Artis y Oficius de Mérida, que consiguíu a licenciatura de Belhas Artis pur a Universidai de Salamanca...; qu´a pesal da sua juventú, ha expostu y é cunhocía en Cantabria, Castilha y León, Castilha la Mancha, Extremadura... relacionandu a profusa cantidai de exposicións, tantu colectivas comu individuais; asina comu das becas, premius y proyectus qu´a pesal da sua corta edai acumula enu sei currículu; estaría redactandu un textu de un´a enciclopedía. Pur isu non falaré desa faceta mais física; y pur contra sacaré a lú as apreciacions sobri a parti mais sutil que supu conectal cuas vibracions du entornu.

Se encontra en constanti crecimentu y us seis primeirus pasus pictóricus han estau mais dirigius au entornu urbanu; pur sel alí dondi desarrolha u sei día a día. Dispois desti primel cunhocimentu du mais cercanu, sinti atracción pur aquelis otrus espacius mais distantis y é entoncis cuandu se deja guial pur a naturaleza. A partil desi momentu hay duas forzas que se facin evidentis enu sei trayectu; un´a guía a Dávila hacia u sei interiol y a otra a leva hacia u exteriol. É pur isu cas suas obras tenin un certu airi de ensonhu. As suas visions desdi u mais íntimu se proyectan sobri aquelas que están fora dela, creandu un espaciu ena tela qu´a va preparandu pa enfrentarsi a algu que inda nun cunhoci, hasta que le proponin vestil as paredis da Hospedería Conventual Sierra de Gata.

Sin sabelu, u caminhu andau había dindo modelandu a artista pa que se enfrentasi de forma airosa cu esta difícil empresa, ya qu´a Hospedería se encontra ena Serra de Gata y tinha que leval au sei trabalhu, compostu d´una treintena de lienzus; un´a representación desta zona, sin quel ena simpri representación fotográfica desti belhu territoriu.
Sombras I. Obra de Élena García Dávila.
Sombras I. Dávila.
Fotografía d´ Elena García Dávila.
Na mais visital estis parajis, y en razón a sua delicá sensibilidai; logu sintíu que tinha que ficel algu mais ca representación física, establecendu un vínculu místicu estéticu que supu perfectamenti armonizal cua construcción actual y cua historia du Conventu de San Miguel.
 
Alí dientri, comu aquelas otras sensibilidais d´antanhu que sintonizaran cua energía du Conventu, ela tamén se dejó leval, precisandu usal desa dobli forza que ya había estau abrindu u sei caminhu hasta chegal aquí.

É pur isu que supu engarzal a figuración, propia dus elementus externus, cua abstacción que sintoniza cu interiol; examinandu cu detenimentu toas aquelas emocions que le procuraban a contemplación destis paisajis nosus; escribindu - cual maestru estilista - cua materia y cu colol, sobri a historia y sobri a cultura desta mancomunidai, estimulandu au retiru espiritual qu´antis y que tamén agora se sinti au abrigu destis murus.

Según a propia Elena García Dávila. A sua obra, que podemus contemplal ena Hospedería y a modu d´introducción pa quen sinta interés pur estas joyas; son:

 Ena entrá figuras bélicas, cu largas sombras proyectás que marcan a terra dejandu a sua huelha. Éstas representan as distintas civilizacións que s´asentaran y dejaran a sua impronta ena Serra de Gata.
Aceiti d´oliva. Dávila.
Fotografía d´ Elena García Dávila.


As obras das parés du restauranti AS ULIVERIAS entroncan cuas texturas, cus aromas y cua sensibilidai da nosa artesanía local.

Ena CARRUNCHELA, que é a zona da cafetería, lugal preferíu da artista pur a cantidai de lu natural que se proyecta; se disfruta cua contemplación dus lienzus das estacions du anu y das distintas sensacions que te envolvin cuandu t´adentras enus bosquis da comarca.

 Enu SALÓN MULTIUSUS, un dus lugaris mais emblemáticus da construcción, pur tratarsi da Capilla du siglu XV; se encontran As Portas du Tempu. Recordan comu se durmin as horas cuandu se visitan estis increiblis parajis; asina comu si fora algu celestial, guardau cuas portas dus seis ilustris vicinhus. Tamén u conjuntu das Atalayas y das Alegorías, son obras que bebin du cali das pinturas eclesiásticas d´aquelis entoncis, peru cu marcau acentu contemporáneu.
 
Si te dejas leval pur u vigol qu´emana destas obras, serás capá de sentil un´a certa conexión cua parti da alma que dejó impresa Dávila enas mismas.

Das suas propias obras que colgan das parés da Hospedería, aquelas as que se sinti mais apegá y que mais a emocionan son: Otonhu; Atalayas, Agua y Terra; Sombras I y II; As Portas du Tempu de Extremadura y Castilha y León; Guardians das Elhas; Terrosus; Trevelhu; As Fontis; Cencerru; de Bolilhus.

A fonti du palaciu. Dávila.
Fotografía d´ Elena García Dávila.
Pa terminal esti trabalhu y en relación au caminhu que le queda pur recorrel a Dávila, expresandu us seis sentimentus vus digu qu´a evolución da sua pintura parti da necesidai de buscal mais alá da técnica y que cu tempu u que pretendi é qu´u lienzu le de as respostas de cómu ficelu y qué dicel; pa que nun sean obras vacías, puramenti estéticas o un conceptu fríu e inerti.

Gracias Dávila pur a tua colaboración y t´auguru un´a felí cosecha que cu respetu y humildai invocu a San Miguel pur sel hoxi sei día.

27 ago 2012

A propósitu da Hospedería Conventual Sierra de Gata.

Terraza du restauranti ULIVEIRAS, enu interiol
da Hospedería.
U pasau día 11 de juliu u senhol presidenti du Gobernu d´ Extremadura don José Antonio Monago Terraza, arropau pur otras autoridais da comunidai autónoma, da pruvincia, da comarca y arcardis locais, guiau enas funcions d´anfitrión pur u arcardi de San Martín de Trevelhu, don Máximo Gaspar Carretero y cua farta d´asistencia dus vicinhus que nun foran invitaus; abríu suas portas au públicu a nova Hospedería Conventual Sierra de Gata; que s´asenta sobri us cimentus y a rehabilitación du que foi u Conventu de San Miguel, da Ordin Seráfica de San Franciscu. Foi tamén en juliu du anu 1548 cuandu naquel celebrau capítulu de Benavente se aprobaba a creación da pruvincia franciscana de San Miguel ena que se erigía tan carismáticu conventu du mismu nomi.

Me chama a atención esta coincidencia purque me di qu´a pesal dus siglus transcurríus desdi a sua creación, inda fluyin sutís energías, que partindu dus seis ancestrais cimentus, mus conectan cuas mais elevás vibracions du espíritu.

Enu interiol d´actual Hospedería, transitandu desdi u qu´agora é u patiu da cafetería que leva pur nomi A CARRUNCHELA y tomandu a dirección dus banhus d´agua quenti (SPA), sentí de repenti a sensación de levital cuandu me ví un metru pur cima du solu da primeira construcción du conventual, feitu de pequenus cantus rodaus que formaban certas composicions geométricas, separás en cuatru cuartus en que se devidía esti solu que é parecíu au da ermita du Santu Cristu de Valverdi.
Restus du solu da velha ermita de San Miguel.

U motivu desta sensación tan placenteira, seguía d´un certu vértigu; a provocaba qu´ena reconstrucción du edificiu había aflorau un´a parti du pe du que sería un´a velha ermita dedicá a San Miguel Arcángil, sobri a que se levantaría dispois u conventu enu siglu XV; a obra nova respetaba esta reliquia cu planteamentu d´un novu pavimentu, elevau sobri aquel, rematau cu cristal y aplicación de lu enfocá sobri u afloramentu.

Foi entoncis cuandu me vinheran a memoria toas aquelas mostras de santidai, que quedó impresas u padri Fray Ioseph de Santa Cruz, dois siglus dispois da creación da seráfica pruvincia de San Miguel; ena sua CHRÓNICA sobri as fundacions, progresus, coisas notablis dus seis conventus de religiosus y religiosas, das memorias dus varons doctus y constituíus en dignidai, asina comu as vidas ejemplaris das persoas senhalás en virtú y otras nuticias históricas da pruvincia.

Recordaba as limosnas cuas que us devotus portuguesis acudían,- antis da guerra de Secesión de Purtugal - tendu gran devoción y veneración pur us frailis desti conventu, que tamén a profesaban us vicinhus das Elhas y de Valverdi.

Mentras siguía sin rumbu certu y m´adentraba ena igresia, - SALÓN DE USOS MÚTIPLES - rememoraba a crudeza da vida penitenti que levó Fray Joan Muñoz, nacíu en Cabezuela del Valle enu anu de 1540, que gozaba da opinión de sel santu pur toas as persoas dus lugaris du entornu qu´u cunhocían y agarró fama pur us seis rarus éxtasis y elevacions, asina comu pur us casus milagrosus y as suas premonicions. Foi requeríu mutas vecis pa que mediara enus pleitus que se libraban entri duas familias ricas de Valverdi que tinhan dividíu au lugal, pleitus dus que él mismu había ditu que le quitarían a vida, comu asina foi cuandu enu invernu du anu 1595, habendu asistíu au pleitu, morri en Valverdi.

Duranti us actus da inauguración enu SALÓN
D´ USUS MÚRTIPLIS.
Mentras comenzaban us actus protocolarius da inauguración que me sacaban desti arrobu momentáneu, de novu volví a notal qu´u lugal seguía desprendendu certa energía telúrica que se elevaba pa fundirsi cu Universu. Entoncis, mentras Monago mus pruponhía que ficeramus un viaji au pasau, ei me diba hasta aquel bancu cercanu au lugal dondi se sentaba María Carrasca, aquela valverdeira que nun dejaba d´asistil aus ejercicius franciscanus nesti Conventu de San Miguel. Mulhel que cu tanta frecuencia quedaba embelesá y sin sentíu cuandu comulgaba nesti cenobiu; sendu motivu de estudiu en vida pur us doctoris da Igresia, us cuais aprobaran aquelis estaus pur tratarsi de sincera manifestación da sua vida entregá a Dios, hasta que morreu enu anu de 1620.

Siguía nesti viaji que me ratificaba enu convencimentu da forza desta ubicación tan singulal, - qu´a leyenda dí que gustó tantu a San Franciscu qu´el mismu marcó a ubicación cuandu vinha de Lisboa y pur isu au portu se le pusu u nomi de Santa Crara - cuandu us aplausus ficeran que bajara nesta nova estación, agora salón multiusus; que vestía as suas parés cu preciosas joyas desnúas, feitas en lienzu. Joyas que calaban mentras us políticus falaban, peru enu sei silenciu se recolhían as meditacions dotra mulhel - que comu enu siglu XVII a nosa paisana María Carrasca - agora, cuatru siglus dispois; había sabíu intimal cuas forzas sobrenaturais du entornu. Ela é Elena García Dávila, da que falaré ena próxima entrá.

15 ago 2012

Mais sobri us selhus du pan.

Enu úrtimu trabalhu publicau nesti cuadernu de bitácora falaba sobri us selhus du pan. Vus dicía que me hubera gustau insertal fotus da sección etnográfica du Museu de Cacris, cus selhus qu´ali se recolhin.

Mulhel mediu encoirá
MUSEO DE CÁCERES.
Pur entoncis non subí aquelas fotus; me fartaba a oportuna autorización da Dirección General de Patrimonio Cultural du Gobernu de Extremadura. Agora que contu cua aprobación administrativa, aproveitu pa completal u artículu anteriol, subinduas.

Un´a das persoas a que preguntí antis de publical u artículu anteriol é María a Trufas. Vinhamus us dois de boa minhán de compral u pan y se me quedó en brancu.

Au día siguinti me vinhu a vel toa preocupá, pidindu discurpas pur aquela situación incómoda que impidíu que me falara sobri u tema.

Comu das coisas que me diju dispois, algun´a non figura ena entrá anteriol, cu fin de completala y en agradecimientu a esta vicinha; vus contu que recordaba qu´us fornus estaban enu que hoxi cunhocemus comu u rincón du fornu. 

Cuandu u pan estaba ben amasau, se pasaba pur u tornu.

Pe d´un selhu cua leyenda: ANGELA MORAN
MUSEO DE CÁCERES.
Tamén se levaban a cucel bicas enas que se mitía un hovu cru, a vecis tamén se mitían enas bicas sardinhas.
Suponhu questas bicas se fairían de forma parecía a comu inda agora facin us lagarteirus u fornazu que se tinha pur costumbri dil a guardal u Dumingu de Resurrección. As zagalas y zagais van de merendilha esi día.

Pur entoncis, as zagalas guardaban u fornazu ena finca y us zagais diban a vel si u encontraban pa quitalu as zagalas y comelu.

Selhus du pan.
MUSEO DE CÁCERES.
Us fornus se quentaban cu monti, nunca cu lenha, según me dicía María y au forneiru se le daba comu pagu pur u serviciu un pan. Esti pan que se entregaba au forneiru se le chamaba polla.

Siguindu cus selhus y retomandu a obra de Matilde Muro Castillo, publicá enus XVIII COLOQUIOS HISTÓRICOS DE EXTREMADURA, éstis tenin mutas formas; dependi da maestría de quen us talhara.

Enu Museu de Cacris, comu veis enas fotus, podemus aprecial esa variedai. Desdi us mais simpris, hasta aquelis mais complejus cuas formas de persoas, o us encadenaus.

U encadenau me impresiona. Está feitu d´una sola peza aunque a argola y as cuatru campaninhas que corgan  den a sensación de habel síu engarzás.

Dici Matilde Muro Castillo qu´está talhau en madeira de fresnu. Ena basi, a impronta ten as letras "E" y "B" y leva un´a cenefa simpri. Midi 12 centímetrus.

U homi tamén está mediu encoirau y ten carzón largu, midi 10 cms. y a madeira é d´encina.

Vus animu a que vus deis un´a vorta pur u Museu de Cácris, si queréis admiral estas pezas tan singularis, feitas cuas mans anónimas dus nosus antepasaus.



22 jul 2012

Selhus du pan.

En trabalhus sobri esti tema apareci u títulu comu sellos de pan, suponhu que desa forma será mais acertau dicelu; ei renunciu a nombral u artículu asina purque é comu si us selhus estuveran feitus da masa da farinha posta au fornu.

Dispois desta brevi aclaración pasu a desarrolhal u asuntu.
Selhu du pan de Doloris a Cucharona.

Falandu d´aquelis utensilius que ficían us nosus mayoris, qu´hoxi solu se podin vel en algun´as seccions etnográficas de museus o disfrutal muy poicas persoas qu´us guardan en recordu dus seis; tuvi a oportunidai, gracias a mei colega Chuchi Candelinha; de ficel fotus d´un escrinu y d´un selhu du pan; utensilius que perteneceran a seis agüelus.

Fai 10.000 anus, cuandu a humanidai vivía ena Edai de Pedra, ya se masticaban grans de certas prantas. Mais tardi cus munhus de man aprenderan a trituralus; dispois se comenzó a ficel un´a papilha cu agua que eitaban aus grans trituraus. Un día, alguén pusu a papilha sobri un´a pedra quenti aparecendu as primeiras tortas de pan hasta que se chegó a elaboración du pan fermentau y cucíu enu fornu.

As primeiras referencias au pan fermentau aparecin en Babilonia y Egipto. En Roma dois siglus antis de Cristu, u pan se ficía enas casas, pa pasal de seguíu a cucersi enus fornus comunais. Nestis locais ya había persoas especializás, us panadeirus.

Ena Edai Media,  y falandu da península ibérica, a mayuría dus fornus s´encontraban enus monasterius, conventus y propiedais senhoriais; habendu diferencias y jerarquías enu consumu. Mentras us monjis cumían pan brancu, u pueblu lhanu u cumía de centeu; - enu milhol dus casus - purque tamén existía u pan sarvadol pur estal feitu de sarvaus.

U pan ha síu un´a basi muy  importanti ena alimentación dus nosus lugaris, tantu é asina que era a peza fundamental da colación, qu´a cargu da Cofradía da Santa Vera Cru se daba aus penitentis y disciplinantis, ena ermita de San Lorenzu, cuandu terminaba a procesión du Jovis Santu. D´aquela tradición mus queda inda a bica de No Senhol.

Según us datus que se conservan enu archivu municipal de Valverdi, pur u siglu XVIII había dois munhus qu´us antigus chamaban de pan cucel. Us dois muían ena riveira de Sabugal, un sería u du tíu Julián, au sitiu que nos dicemus u petril; que muía cun un´a pedra y a agua du ríu, cuatru mesis y mediu au anu. U otru se levantaba a altura de Pé Albarda.

Ena artesa de madeira, feita de carbalhu, que s´usaba tamén duranti a matanza du cuchinu; se misturaba a farinha y s´amasaba pa ficel pan pa tel pa mutus días; tarea que curría das mans das mulheris de ca casa. Reposaba a masa unás cuantas horas pa que fermentara y se tapaba cua estamenha; que nun se retiraba hasta que se diba a metel enu fornu u pan fermentau.

Mantel un fornu en casa era poicu rentabli y en mutas ni siquera hubu ninhún; pur isu se levaba a cucel aus fornus comunais. A mediaus du siglu XVIII u ayuntamentu tinha un edificiu ena praza, cun dois fornus, que estaría enu sitiu que nos chamamus rincón du fornu.

Us primeirus selhus que se cunhocin tenin mais de mil anus y no se ficeran pa utilidai que vus voy a contal, pur isu sigu pa dientri.

Pa evital us problemas de recunhocimentu du pan, se colocaba algún tipu de senhal en ca artesa, estas pudían sel un´a chapa, a tapa d´un pucheiru, un´a cáscara d´hovu...; senhais que nun sirvían de na cuandu pur u trajin se embrocaban varias d´elas. Foi entoncis cuandu ca familia decidi ficel un´a marca a sei pan, cus selhus.


Us artistas mais reclamaus pa ficel esti tipu de selhus eran us pastoris cuandu non había artista en casa. Us ficían sobri cornus, madeira, hosus y formaban parti da doti du novíu.

As formas dus selhus dependían tamén du tempu y das mans que talharan as pezas; algun´as representaban persoas, otras animais, tamén pudían encadenarsi varius selhus, tel formas geométricas, torneaus, etc... Ena basi du pe levaban talhá a forma que, pur presión quedaría a modu de impronta marcá sobri u pan. Pudían sel letras iniciais o motivus varius.



Me hubera gustau insertal fotus da sección etnográfica du Museu de Cacris, cus selhus qu´ali se recolhin, pa ilustral esta entrá y compretala cu selhu du nosu lugal. Pedí a oportuna autorización a Dirección General de Patrimonio Cultural, peru hasta agora nun he recibíu resposta. Pur isu, solu vus subu cuas fotus, un magistral vídeu d´una reproducción en tres dimensións d´un dus que se podin vel enu Museu de Cacris. A talha é tamén soberbia, - según Matilde Muro Castillo enu sei trabalhu Sellos de pan en Extremadura, que apareceu publicau enu XVIII COLOQUIOS HISTORICOS DE EXTREMADURA - está feitu de madeira d´encina, representa a un´a mulhel mediu encoirá, ten farda de Montehermosu, cu motivus frorais. A impronta é a flol de seis pétalus dentru d´un marcu redondu.
Detalhi d´un dus pes du selhu de Doloris a Cucharona.

U que me prestó mei colega Cuchi Candelinha pa ficel as fotus, u fizu Claudio Piñero Flores; ésti u regaló a sua hermana Dolores, agüela de mei colega. Eran cunhocíus enu lugal pur u moti dus cucharons.

Detalhi du oitru pe du selhu.
U selhu é de madeira de fresnu, ten forma de tubu, que se ensancha desdi u centru hacia us dois extremus, midi doci centímetrus y mediu. Us dois pes son redondus peru cu motivus geométricus distintus. Me dici Chuchi que sua aguela usaba as duas improntas sin distinción ninhun´a. Poi sel que, en principiu se hubera feitu pa marcal u pan das duas familias, dus dois hermanus; peru tamén podría sel que, comu s´amasaba y se cucía u pan pa mutus días, ca impronta se usara en un´a forná pa diferencial u pan mais recienti du anteriol.

Me sirviran d´ajuda pa amasal esti artículu:

- XVIII COLOQUIOS HISTORICOS DE EXTREMADURA.
  Matilde Muro Castillo.- Sellos de pan en Extremadura.
- El Rincón de A Troia.
- Revista de Folklore.
            El consumo de pan tradicional en León y su dimensión social.
           Anotaciones en torno al pan.
- Sello del pan. De M. de la Calle.
Cuchi Candelinha, Olga Simón, Alfonso Berrío y María Rodríguez.

Mutas gracias.

22 may 2012

"Durmil a rucíu".

U profesol de EGB Miguel Ángel Gómez Naharro, nacíu en Casas de Miravete (Cáceres) enu anu de 1953, destaca pur a sua faceta comu cantautol.
En 1992 pruduci u sei primel discu cu títulu Paseo literario por Extremadura recolhendu as coplas du campu Aranhuelo y musicandu aus poetas extremenhus desdi u siglu XV au XX.
En 1995 graba u CD Paseo hispánico (Poetas XII - XX) cu que fai un recorríu sinfónicu pur as distintas lenguas da Península Ibérica a través de poetas comu  Gonzalo de Berceo, Ramón Llull, Ausias March, Luis Camoens, Luis de Góngora, Francisco de Quevedo, Calderón de la Barca, Francisco de Quirós, Juan Ramón Jiménez, Federico García Lorca, Salvador Espriu, Gabriel Aresti o Celso Emilio Ferreiro. Nesta obra pon música tamén a un´a poesía de autol desconhocíu, feita ena nosa fala y que ten pur títulu Durmil a ruciu.
Fai agora un mes, un amigu sei que se chama Luis Manuel Martín, usandu fotus cedías pur Marisol Ferro Cano, César Corredera Plaza, Senén García Carrizo y Marisa Domínguez Valerio; editó un vídeu cua canción Durmil a rucíu.



Sempris me gustó 
durmil a rucíu 
en o tempu bô 
i en noitis sin fríu.
Debaixu un castañu
o de uma figueira,
con colchón de fiêtus
i sin cabeceira.
Un berrendu basta
pâ de mairugâ,
ideli ao recencio:
¡cuau con atacal!
Mais tô nun encantu
porque algún mochuelu, 
con lúgrubi cantu,
asusta aos pequenus.
I os sapus, i as râs,
i os grilus i os perrus,
seis concertus dan
de aligrias o meus
- ¿A que agora canta
un sapu, verdai...? 
- ¿A que é un grilu, taita? 
- Caleivus dagais.
I os pequenus dormin,
ao final rindíus.
Ê uma boa costumbri
durmil a rucíu.
De mañan o sol
é o dispertaol
que te espanta o soñu
cuando era millol
Esis airis puros
que deixan as plantas,
i os millôs de estrelas
que brillan tan altas...
Agora me gusta,
ei creu que inda mais,
durmil a rucíu
con os meis dagais.

Enu 2001 edita u CD Vida y enu 2004 Canciones lusitanas utilizandu obras de poetas extremenhus y purtuguesis. Ena primaveira de 2006, mentras discurri a fería du libru en Badajó; presenta u sei quintu discu ena forma de libru CD Canciones guerrilleras; ficendu un repasu históricu pur as cancions que se opuseran as distintas políticas totalitarias du pasau siglu XX.
Fai dois anus, a Junta de Extremadura edita u libru discu Gómez Naharro Antología que resulta da aportación en conjuntu dus seis colegas y amigus y que se compreta cuas 23 cancions du CD.

Si queréis sabel mais:

A página personal de Miguel A. Gómez Naharro.
En musicalizando.  A mais extensa biblioteca de música y poesía virtual.
As suas cancions en youtube.

25 abr 2012

A nosa fala ena Biblioteca Virtual de Sierra de Gata. Parti II.

Nesti mes ha feitu un anu da reunión que levamus a cabu en Villasbuenas de Gata un grupu de persoas relacionás cua investigación y a publicación d´obras y/o artículus da Serra de Gata, da que naceu CESGATA, cua finalidai principal de preserval y dal a cunhocel u patrimoniu documental da serra.

A primeira obra desti Centru de estudius da Serra de Gata foi a creación da Biblioteca Virtual de Sierra de Gata da que vus falí ena entrá de primeirus desti anu, ficendu un recorríu pur ca un´a das seccións que mantén, terminandu cu compromisu de comentalvus us distintus artículus y obras que sobri a fala y u nosu lugal van aparecendu.

CESGATA crea a Biblioteca Virtual de Sierra de Gata.
D´acordu cu aquel compromisu, u pasau mes de marzu subí a entrá que, baju u mismu nomi qu´ hoxi y parti primeira; vus comentaba algun´as das obras que podemus consultal sobri a fala ena primeira sección chamá BIBLIOTECA DIGITAL, que recopila artículus y trabalhus editaus en soporti digital, cua aprobación dus seis duenhus.

Comu continuación, sigu resumindu us trabalhus sobri a Fala a partil du puntu enu que pusi fin u mes pasau.

LAS HABLAS DEL JÁLAMA EN EL CONJUNTO DE LA DIALECTOLOGÍA EXTREMEÑA, de José Antonio González Salgado.

Empeza dicendu que existin tantas propostas feitas sobri a procedencia da nosa fala, inclusu antagónicas entr´ elas qu´ é muy difícil proponhel algun´a mais. Aunque se poi vel comu un´a nova lengua románica, non pur nova sinón pur u sei recenti descubrimentu cu respectu au restu das lenguas románicas europeas.

Dici, que partindu da perspectiva da dialectología extremenha se debería estudial a influencia que sobri ela han podiu tel u restu das falas vicinhas pa dal lugal au que hoxi cunhocemus comu fala.

Fai patenti a escasa atención qu´enus distintus estudius y recopilacions du léxicu extremenhu se ficeran sobri u vocabulariu desta zona, dandu a sua opinion dus motivus que levaran a esta farta d´atención.

Se dan casus particularis a hora de tratal a fala dus tres lugaris enus estudius sobri dialectología extremenha que razonandu as suas aportacions, a dejan fora das falas desta comunidai autónoma, o negan emparentala cua procedencia fronteriza o de transición; considerandua mais comu resultau da repoblación galega. Tamén hay quen a cataloga comu variedai linguística de dudosa filiación.

Dispois desti recorriu, u senhol González Salgado aporta a sua visión d´aquelis  rasgus linguísticus extremenhus da fala que non tenin na que vel cua filiación galega y que son vitais a hora de entendel purqué a fala é hoxi u que é.

Anota tamén as teorías sobri a pervivencia da fala enu transcursu dus siglus comu a du aislamentu; apunta dispois a escasa basi sobri a que se sostenin as da repoblación destas terras, pur a farta das fontis documentais y de trabalhus linguísticus y toponímicus.

Us medius actuáis tamén podin servil pa preserval a fala.
Continúa nesta obra incluíndu u sei parecel sobri u presenti y u futuru da fala, aventurandu, comu ya u fizu Kruger en 1914; qu´a fala ten us días contaus.  Parti a sua afirmación du abandonu da nosa forma única de falal compartíndua cu castelhanu. Considera que un´a ve que s´asenta u castelhanu au lau da fala nesti valhi, a amenaza é un día sí y otru tamén. Otrus enemigus calaus que según González Salgado dirán minandu a fala son a globalización, y us medius de comunicación actuáis entri us que podemus incluil a incontabli cantidai de teléfonus movis, u restu das ferramentas cuas que mus comunicamus y u accesu a interné.

Termina dicendu qu´us instrumentus das novas tecnologías podin afectal de forma negativa ena conservación da fala, aunque tamén podemus usalus pa to u contrariu. Cu relación a cabezonería en dedical tantu esforzu en buscal de dondi ven a nosa fala mantén que intental demostral dóndi ven non supón un avanci ena investigación, sino pur contra un estancamentu.

 En razón a qu´esti resumin d´hoxi é de certa extensión y cu fin de non aburril a propius y extranhus. Quedu de novu comprometíu a seguil comentandu notras entrás u restu das obras que sobri a fala, Valverdi o us tres lugaris se suban a Biblioteca Digital da Serra de Gata.

2 abr 2012

A bica de No Sinhol.

A bica de No Sinhol.
Tos us anus pur estas fechas a "Cofradía de la Vera Cruz" fai a tradicional bica de No Sinhol.
Recordu cuandu ei era pequenu aquela estampa dus homis cua esquila y cua vara a modu de cetru de cofradi, feitu en madeira, pintau de negru y que presidía un'a cru.
Diban pur as callis du lugal cua esquila, cu cetru, cus sacus cheus de bicas y cus librus das contas dondi apuntaban a ca un'a das persoas que pagaban a cuota anual da Cofradía y que daba dereitu a contal cua bica.
Esta tradición pervivi desdi a creación da Cofradía,  fai mais de cuatrocentus anus.
Hoxi, dispois da oportuna bendición impartía pur parti du senhol cura párrocu da Parroquia "Nuestra Señora de la Asunción", de boa minhán un'as vintiduas valverdeiras, cua deboción de sempris, se puseran cuas mans ena masa, pa preparal esti pequenu pan, qu' en Valverdi degustamus pur a Semana Santa de ca anu, cua sensación de qu' estamus sendu partícipis d' aquel pan que do Jesús aus seis apóstolis ena última cena.
Agora é u lugal u que se desplaza hasta u sitiu dondi us arcardis, mayordomus, diputaus y escribanu da Cofradía tenin instalau u postu da entrega da bica, mais non pur isu ha perdiu esi sentíu místicu que mus movi a dil en busca dela pa que  mus proteja de tos us mais, cuandu comamus un'a pequena rebaná.
Se daba tamén au ganau que tinhamus enas budegas u enus currais das casas. Animáis que mus ajudaban enas faenas du campu o mus procuraban u sustentu diariu. Agora se comparti mais cus animais de companhía.
A bica é un pequenu pan que leva duas incisión que se cruzan y qu' u dividin en cuatru partis iguais. Creu que detrás desta forma s' escondi un certu simbolismu esotéricu relacionau cu que representa a Cru.
A principius du siglu pasau ya se vinha dispensandu a bica ena misma forma que se fai agora. É dicel, cu abonu da cuota anual da Cofradía se tinha dereitu a bica, peru entoncis había categorías de cofradis.
Según u libru qu' a Cofradía me dejó esta misma tardi, pur u anu 1929 había tres categorías. A relación se ficía pur ordin alfabéticu de nomis; esta relación de 1929 ten 14 folhas cu 30 persoas pur ca cara de ca folha, u que mus da un'a cantidai de 840 persoas. Ena relación de 1937 us de primeira categoría abonaban de cuota 1,25 pesetas, us de segunda 75 céntimus y us de terceira 50 céntimus. Au lau de ca persoa, se escribía "c" pa us casaus o casás, "v" pas persoas viudas y "s" pa us solteirus o solteiras. Se marcaba cua "x" au lau du nomi de ca cofradi comu senhal du pagu y "o" comu senhal de recogía da bica.
Agora, casi 100 anus dispois, e comu si to u lugal formara parti da única Cofradía religiosa que queda enu lugal y que se remonta comu diji a mais de 400 anus.
Da Cofradía y dus albarranecus podemus falal en otra ocasión. Solu comu avanci, comental qu' enus tres lugaris existía a "Cofradía de la Santa Vera Cruz." Eran Cofradías de penitentis y a sua creación ten que vel cus frailis que moraban enu Conventu de San Miguel, situ en San Martín de Trevelhu, da Orden Observante de San Francisco, da cual y da sua provincia de San Miguel tamén podríamus falal si fora du vosu interés.
Peru a bica non se repartiu sempris da misma forma que conhocemus desdi u siglu pasau hasta agora.
Dus librus que se conservan enu Archivo Histórico Diocesano de Coria Cáceres resulta qu' enu siglu XVIII aparecin relacions cus gastus da cofradía relativus a colación que se ficía tras u lavatoriu - ena ermita de San Lorenzo - dus penitentis que diban ena procesión du Jovis Santu descarzus y cu ropa branca y dus disciplinantis, tamén vestíus de brancu. A colación que se daba a toas estas persoas que habían participau enus actus se componhía da bica, queixu y vinhu. Entre us penitentis había probis y us disciplinantis se latigaban as espardas ficéndusi sangri; pur isu tamén apareci nombrá a procesión du Jovis Santus enus cabildus comu a Procesión da Sangri.

3 mar 2012

A nosa fala ena Biblioteca Virtual de Sierra de Gata. Parti I.

U 23 d´eneiru desti anu di a cunhocel nesti blog a creación da Biblioteca Virtual de Sierra de Gata.

Fici un pequenu resumen du que contén ca sección da biblioteca y me comprometía a comunical a relación dus artículus y obras relacionás cu Valverdi y cua nosa fala que se podin consultal y/o descargal desta biblioteca digital.

Hoxi vus comentu u que podemus encontral ena sección Biblioteca Digital sobri a nosa fala:

ACHEGAMENTO Á SINTAXE DOS FALARES MAÑEGO, LAGARTEIRO E VALVERDEIRO: O NIVEL FRÁSTICO de Alexandre Rodríguez Guerra.

Forma parti das Actas du I Congresu Internacional da Lengua Galega, celebrau enu anu 2004.

U autol fai un estudiu técnicu partindu da sintáxis, un aspectu que non había siu estudiau y non se meti en profundidai peru queda aberta a porta pa que se faian mais trabalhus desta clasi; concluindu qu´u cunhocimentu de tos us estratus linguísticus da fala é condición necesaria pa dal cua sua completa sincronía y cuandu se tenha a información dus otrus códigus linguísticus dus lugaris vicinhus, podel establecel un´a filiación mais o menus profunda.  

AS FALAS DAS ELHAS, VALVERDE E S. MARTINHO (Cáceres) ORIGEM GALEGA O PORTUGUESA? por Eduardo Sanches Maragoto.
Castelu de Sabugal. Terras de Riba Côa.

É un´a separata que forma parti da obra Lengua, ciencia y fronteras 2011, cua coordinación de Ramón de Andrés Díaz, publicá comu anexus da Rivista de filología asturiana, pur u Seminariu de filología asturiana da universidai d´Oviedu.

Ocupa as páginas 385 a 425, enas que Eduarado Sanches aporta otra visión cu respectu a procedencia da fala y se mostra críticu, considerandu que algun´as das aportacions dus filólogus que defendin a afinidai galega da fala, han perdíu u sentíu tendu en conta us trabalhus dus historiadoris sobri a Reconquista y as repoblacions destis territorius.

FRONTEIRAS LINGÜÍSTICAS NO VAL DO RÍO ELLAS. (Cáceres), de Xosé Henrique Costas González.

Forma parti d´una edición de 2011 da Revista de Filología Románica. Xosé Henrique Costas, é probablimenti u primel filólogu que vinhu a estudial as tres variantis da fala dispois da edición du programa galegu UN SITIU DISTINTU, gobernau pur Antón Reixá, que trataba de falas raras y ena que apareceu  u nosu paisanu Tomás Fernández falandu en valverdeiru. É tamén u que cu mais asiduidai baja a estas terras y cu mais pasión, pensu ei a nivel personal; defendi a filiación galega da nosa fala. Nesta obra mus indica qu´as tres variedais son "galegas" cu presencia de léxicu leonés y castellanu.

Fundamenta a sua visión desdi u puntu de vista históricu; peru tamén ficendu un´a exposición d´una serie de trazus linguísticus, fonéticus, léxicus y morfológicus qu´us diferencian das otras lenguas vicinhas.

HABLAS Y DIALECTOS PORTUGUESES. O GALAICO-PORTUGUESES EN EXTREMADURA. PARTE I, de Juan M. Carrasco González.

Dici Carrasco González qu´u grupu dialectal du nosu valhi du Xálima evolucionó pur sua conta partindu du troncu común medieval galaicu-purtugués que dó origen, a partil du siglu XIV, au galegu pur un lau y pur otru au portugués.

31 ene 2012

¡Viva San Bras!


Un anu mais, celebramus a festa cu mais solera enu nosu lugal.

Se disfruta cua misma ilusión pur mayoris y pequenus, peru ei le pidí au Santu que comu vinha cua Candelaria, mus ilumininara y dera lustri au nosu pescozu cu fin de que mus fijemus y estemus atentus en comu, sin darmus conta; vamus perdendu esta fala que tantu queremus y que mus distingui.

Pur estas festas era costumbri dicel:
“Viva San Bras cua gorra pa tras.”

Pa mí esta expresión me dí mutu de comu se vivía a festa pur entoncis. “A gorra pa tras” me fala da carreira cuas caballerías zunindu, peru tamén me fai vel qu' us nosus guelus dicían “San Bras.”

A vecis mus punhemus a falal y pensamus que nos somus us que cortamus ben u valverdeiru y criticamus a quen non di as palabras comu nos. Sería vo qu' igual que criticamus a aquelis que falan distintu, puséramus un poicu d' atención enu que nos mismus estamus falandu y mus daríamus conta cuantas patás damus a nosa propia fala tos.

Cuántas vecis oivimus esi fala mediu manhegu o mediu lagarteiru y sin quital u méritu a nosa variedai, mus chama a atención un' a palabra que nos ya non dicemus da misma maneira qu' us nosus vicinhus.

Isu sin contal qu' otras vecis se poi escutal, “que va a dicel esi, si non ha aprendíu todavía a falar igual que nos.” Cuandu u que pasa é que nos tamén hemus perdíu muta esencia da nosa tradición falá.

Cua fala pasa igual que cua festa. Us tempus van cambiandu y cambian tantu que, pasaus certus anus; a festa de San Bras tendrá muy poicu que vel cu que mus contaban us nosus padris.

Si us nosus guelus huberan ditu San Blas, non huberan podíu rimal cu “pa tras”; huberan rimau a la chinesca. Peru pur aquelis anus non gozaban d' aquesta nova influencia cultural.

Aquelis qu' inda contéis cu persoas de avanzá edai enas vosas casas, ficelis refrescal a memoria, é fácil que mus levemus sorpresas.

Fechal a porta é u contrariu de dejala aberta, peru mutas vecis ena conversación du día a día ya non dicemus fecha a porta. Dicemus cerra a porta.

Cuantas vecis cuandu alquén dí ei non fagu isu. Logu espetamus ya estás falandu lagarteiru.

Us nosus guelus tamén dicían agó y fago igual que dicían Bras y praza. Asina se recolheu en trabalhus de investigadoris de principus du siglu pasau. Tamén a nosa paisana Isabel López, asina u dejó escritu enus seis sainetis valverdeirus.

Me gustaría qu' a festa non cambiara tantu, que non parecera a que inda mutus hemus cunhocíu de pequenus. U mismu deseu pa fala.

Disfrutéi cu soidi y boa alegría das festas mentras a vo en gritu digu: ¡VIVA SAN BRAS CUA GORRA PA TRAS!”

28 ene 2012

De linajis valverdeirus.


U día 26 de diciembri du anu 2009 subí nesta bitácora un trabalhu que cu títulu “De noblis valverdeirus”, daba a cunhocel u qu' había conseguíu sacal a lu, dispois d' un largu procesu de busca en distintus archivus; sobri u linaji Cid. Familia de noblis que viviran e nu nosu lugal y que dejaran a sua impronta ca.
U ficía animau pur demostral qu'as coisas importantis que mus atanhin a nos, podemus dicelas en valverdeiru aunque non cheguin cu tanta facilidai a aquelas otras persoas que non falan igual que nos.
Han pasau dois anus d' aquela fecha y sintu a gran alegría de manifestal a cuantus se dan un' a vorta pur esta bitácora, de qu' aquel trabalhu tamén se ten en conta fora du nosu lugal.
É asina qu' enu númeru 27 da revista D&M – detección y monedas – Noviembri Diciembri 2011, se publica esti artículu a nivel nacional, en castelhanu y cu as ampliacions que me permitiran tantu us datus de que disponhu agora, asina comu a predisposición du equipu de redacción desta revista que me do toas as posibilidais pa impimil us resultaus sin problemas d' espaciu.
Si non contais cua revista y tindis interés en disponhel desti númeru, podéis solicitalu, tal y comu se vus indica aquí:  Puntos de Venta.
Si u que queréis é consultal u artículu dus noblis valverdeirus en castelhanu, podéis bajalu da página da Biblioteca Virtual de Sierra de Gata, clicandu nesti enlaci:  U linaji Cid en Valverdi.

23 ene 2012

Biblioteca Virtual du Centro de Estudios Sierra de Gata.


En abril du anu pasau -2011- se reuniran en Villasbuenas de Gata investigadoris y escritoris de Serra de Gata, nesa reunión tuvi u honol de participal. Enu desarrolhu da misma se chegó au acordu de formal un´a comisión gestora pa creal un´a asociación cultural.

Dispois das gestions necesarias, foi da d´arta ena Consejería de Administración Pública, a asociación Centro de Estudios Sierra de Gata (CESGATA) pa recopilal, preseval y dal a cunhocel u patrimonu documental.

A primeria iniciativa que pusu en funcionamentu esti Centru, é a Biblioteca Virtual, ena que tos us mesis se recomenda un´a obra, tamén as persoas podemus sugerir obras o comunicarmus cu centru; asina comu bajal a documentación oportuna pa envial enu casu de que queramus ficermus socius du Centru.

A Biblioteca está dividía en seti seccións, que vus explicu:

BIBLIOTECA DIGITAL.
Aquí se van recopilandu tos us artículus y trabalhus que estén digitalizaus, relacionaus cua Serra de Gata.

FONDO CLÁSICO.
Se relacionan us documentus, obras y artículus non digitalizaus, de escritoris e investigadoris que tenhan interés históricu, artísticu o cultural y que se podin compral enas librerías o consultal enas bibliotecas públicas.

RECURSOS DIGITALES.
Se trata de enlacis a obras que se podin consultal ena internet.

FOTOTECA.
Sección ena que podemus colaboral subindu as nosas fotografías que tenhan un valol especial pur a sua antigüedai o pur u sei conteníu.

FONOTECA.
Inda non ten ninhun´a coisa, peru suponhu que será pa relacional aquelis documentus sonorus cu relevancia ena Serra de Gata.

LA CRÓNICA.
Ten enlacis a us distintus númerus da Crónica da Serra de Gata, que ya dejó de editalsi, pur si alguén desea bajarsi, pa consulta en formatu pdf.

CESGATA.
De aquí te leva a página propia du Centro de Estudios de Sierra de Gata, enu que se explica qué é u Centru, se mostran us estatutus, us órganus de gobernu, us miembrus y colaboradoris, as formas pa ficersi socius y pa contactal cu Centru.

Ena próxima entrá que faia nesta bitácora, vus daré cunhocimentu dus distintus artículus y obras relacionaus cu Valverdi y a nosa fala que podemus consultal nesta biblioteca digital.