3 may 2011

Us motis de Valverdi.


A fotu da praza, que está detrás du homi, 
perteneci a galería de  Florencio López Pozo.
A podéis consultal en:
http://www.flickr.com/photos/florenlopez/

Fai anus curría pur a serra un´a revista cultural baju u nomi de AGATAE.
Tomandu vinhus enas Elhas, m´encontraba enu bar de Bravatas cu mei sogru y varius lagarteirus mais. Había un que ei non recordaba comu se chamaba y cuandu le preguntí me diju: "ei me chamu fulanitu, peru tu chámami CHANA que asína me chaman y me cunhoci toa ishenti".
Aquelas palabras m´animaran a escribil ena revista AGATAE un artículu sobri us motis enu que resumía un trabalhu inéditu de mei padri, Segundo Corredera; que recopilaba un´a cantidai grandi de motis du lugal cu muta gracia.
Fotocopias d´aquela recopilación de mei padri se guardan agora en mutas casas du lugal y alguns trozus aparecin pur a interné.
É pur isu, en honol a mei padri y pa que podáis seguil disfrutandu cua lectura completa d´aquel trabalhu dus motis; vus lu pegu aquí debaju ficendu a salvedai de qu´ he cambiau sobri u original as grafías dus soníus "ñ" y "ll" pur (nh y lh). Tamén enu escritu original, Segundo escribía asín, sinsa, pelusia, saramagas... que ei he cambiau pur axin, xinxa, peluxia, xaramagas...

Dicía mei padri:

Chapurreao que dedico a Valverde del Fresno, para honor de los que viven y en recuerdo y gloria de los muertos.
Nesti lugal comu en otru cualquera, se criaban as familias ricas ahorrandu y as probis trabalhandu. Us zagais pequenus diban a escuela us que podían otrus guardandu cabras o cuchinu; diban a us nius a us figus y pegaban cu bergalhu y se nadaba enu pozola y enu pozu carbalhu. Se sembraban as hortas de patatas, axins, tomatis, cebolas, milhus y alhus. S´arrancaban cepas pu fogu y enu fugal se almorzaban as migas de gatu, se cumía a cucinha y se ceaba u alhu. Diban a apanhal acituna y de merenda se levaba pan y cebola, figus pasaus, axin d´adobu o molhu de axins secaus.
Us mozus diban de ronda cu chuzu y linterna. As mozas diban a buscal agua a levá de enchel; lavaban enu ríu Figueiras, ena ponti reganhacús y enas pasadeiras. As mulheris s´espulgaban enu sol y se pendaban cua lendreira y cu pendi de cornucu y logu se miraban cual tinha milhol u currucu.
Se bibía u vinhu pur jarras de barrunera y se cumían us chochus salaus da tía Luisa turrunera.
Enas procesions de Jovis y Vernis Santu us zagais currían diantri du tíu da cana escapandu du canazu mais forti y cantandu u "danus Senhol boa morti".
En San Bras, se currían us cabalus y us burrus puras callis, se cantaba "a chana" y u "manojo le escribe carta a su hermana la pequeña, que le mande la navaja para matar a barreña".
En San Antoniu se facían as capeas ena praza, inda m´acordu das últimas qu´hubu du tíu du pelheju, m´acordu comu se candaban us nuvilhus. Un´a tardi duranti a capea cuas vacas du tiu Juliu chaparrinhu, estandu capeandu u nuvilhu estrelau, u tiu faisinhu, que estaba subiu ena roa que tinha pur talanqueira; se durmiu, se queiu y se fizu un´a boa piteira, du que se ría mutu a tía volandeira.
M´acordu tamén qu´un´a vaca salina a qu´Chiripu das Elhas picaba cua guilhá, s´arremeteu y au rubiu nafrienhu le rompeu us pantalons pura galhá. Cuantu se ría y divertía un cu aquilu, de vel correl de meu a cualquera, solu cu dicel que ven u da escarapela.
Peru agora ven u bo.
Capeas ena praza da Constitución de Valverdi.
Fotu da galería de Florencio López Pozo
http://www.flickr.com/photos/florenlopez/
Estandu un día de San Antoniu bailandu ena praza dispois da capea, volaban ya us murcéganus y alumbraus pur candelinhas, tocaba u tamborileiru, u corneta, u releixu y u tíu chucalhinhas.
Estaban vistías de sayas de picau, panhuelu de cen coloris y u mandil bordau, a trucha, a furmiga, a culebra, a mora, a pata, a salomé, a rola, a liendris, a peluxia, a calistrixa, a tata, a suyinha, a pumpilha, a cachucha, a xaramagas, a pesea, a jaima, a pergas, a josefina, a jaba, a sebastianada, a monja, a pulunita, a payaya, a cagalis, a pasea, a zoila, a chacha, a chusquinha, a guapa y a Rosa du mel.
Logu chegaran u poleu, u vinagri, u migalhón brancu, a lechuga, u cebolu, u pirijilis, u xinxa, u salinu, u patata, u calabacita, u turtulhu, u barrenha y apareceu u gaspachu.
Dispois foran chegandu u milhará, u farinha, u panis, u parganas, u farelu, u tarronis, u rusquilheiru, u xiringueiru, u patatera, u calostrá, u madalenu, u tomatá, u cucharón y u rebanha.
Mais tardi chegaran u león, u zorra, u bichu, u cocu, u sapu, u ranas, u gatu, u ratu, u ratadu, u mochu, u muchitu, u pajarinhu, u pulga, u grilu, u colmena, u cachorru, u peceiru, u mosca, u peixi, u galinha, u polu, u ribita, u gralhas, u borregu, u carneiru, u cabrita, u chivita, u churrulí, u zaragata, u pipis, u moiru, u zamarras, u tíu pintamonas, francisquillu, u manhegu, u acebanu y faxardu.
Pura prazuela apareceran cu chambra y chalecu, banda, zajos y borceguís; u pixoti, u quinitu, u parreiru, u culeirana, u pestana, u turradas, u manoju, u botas, u malacachín, u mansu, u gordu, u templau, u colorau, u foru, u pelegrín, u fandanguitu, u simonis, u botanina, u charelas y u regatu.
Enu corchu relinchó Nocilas ojestu y ena devesa o porta arriba le contestó u Pablu feu. As duas partías se juntaran enu callejón du relhanu y formaran a trafusca entri u chilha, u venenu, u carbuncu, u badalu, u xarpilheira, u sacana, u cadalsu, u pinhonis, u serranitu, u valenti, u tachuelas, u brocas, u rujitu, u macías, u matafacas, u gaixas, u negru, u escarda, u rabiau, u pichi, u pinchi, u cutelu, u navalhas, u punhalá, u trabucu, u malhetu, u palancas, u bolas y u matanzú; y du resultau da refrega y enu escuru du callejón solu quedaran u tortu, u calaboba, u tamancas, u malvas, u cabila, u coixu, u mancu, u ruín, u bunecas, u chiquenu, u xaguarzu, u pelau, u rasquinha, u juanilhu, u chaspún, u refi, y u cagalhón.
Puru que dicían dispois, relinchó enu purtilhu u marmetu, y enu forti le contestó u nivelrrús y s´ajuntaran enu lhanu da igresia, u carchas, u manxiú, u barrichi, u pajaris, u pichorrón, u barroca, u canhón, u capitán, u lesnas, u birutas, u barbas, u lecherenga, u luceru, u malaleche, u brochas, u larai, u lilai, u ganducilas, u ginés, u medialuna, u cazuelas, u ferru, u mingacha, u puchera, u trunfas, u sarafana, u roixu, u maura, u gabrielinhu, u andresinhu, u tragaleguas, u chaperus, u chamberu, u xirineu, u tarolas, u piriquinu, u federicu, u cadinu y u pedrogu; y du resultau solu quedaran u barriguilha, u saltitus, u pichichi, u finu, u escucha, u ripanzus, u chatu, u netu, u capu, u chocu, u penitas, u cacharru, u peseta, u perrachica, u lindu, u laganhas, u canhotu, u misacamas, u curinha, u palicha, u panzas, u siquitu, u mangas, u prenhau, u mamadeus, u frescales, y u caraputa.
Otras partías relinchaban ena calhijinha ponti y en caganchas y entre elis estaban u guerrilha, u chapas, u latas, u faldiquirinhas, u valeriu, u mueblis, u changarra, u charaletu, u dominica, u farinheira, u chicatu, u taralentas, u centolha, u paqueti, u rambolha, u pelilhus, u romeritu, u botana, u penachu, u vilhalba, u cambulhu, u quica, u pirulus, u barrelas, u molina, u agusta, u valencianu, y u lenteixa.
Duranti a refrega se le queiu a escarapela au guarda carambelu y ensiguía a falhó u miracielus.
Quedan inda mutus motis que mental y non us digu purque alguén le sentaría mal.
Logu un pequenu qu´había vindu du campu, tiró un´a albarca, s´apagó u candil, s´acabó u bailu y as xiringas y pur non escutal us conselhus foran tos a paral au corral du concelhu.
Y acabandu vus pidu disculpas si algún s´ha ofendiu, pero istu é du poicu que eí he vistu y du que he uivíu.