26 dic 2009

De noblis valverdeirus.

U linaji Cid en u nosu lugal.

Mutas vecis, u mei interés en indagal sobri un asuntu determinau ten a sua motivación en as pincelás que sobri u particulal da u nosu paisanu D. Florentino Parra, en us distintus traballus publicaus sobri u nosu lugal y u sei entornu. “EN EL CONFIN DE LA SIERRA DE GATA”, impresu en Cáciris, en u anu de 1993, cun referencia a us noblis que viviran en Valverdi, dici D. Florentino, na página 21 “Además del ya citado don Juan Cid de Orta, del que sabemos tan poco,…”

Uma vez que D. Florentino encendi a mecha, u mei interés é seguil aportandu aceite a candela pa mantel a luz que ilumini a us que queiran profundizal; en esti casu, en relación cun us noblis que alguma vez residiran aquí.

De entre elis, temus a uma familia que perteneceu a u linaji Cid.

Us hermanus García Carraffa en u tomu vinticuatru de u sei “DICCIONARIO HERÁLDICO Y GENEALÓGICO DE APELLIDOS ESPAÑOLES Y AMERICANOS”, impresu en Madrid en u anu de 1926, comentan que había varias ramas cun u apelliu CID aunque nun tinhan relación de parentescu entre elas. Alguns miembrus de as lineas que moraban en dois concellus du partiu de Orense probaran a sua fidalguía duranti us siglus XVI, XVII y XVIII en a Real Audiencia y Chancillería de Valladolid. Duas líneas galegas se foran a vivil a primeira a Orense y a segunda a Portugal.

A finais du siglu XV, uma familia Cid, que tal vez descendera de a casa galega, ya vivía en Zamora.

A esta familia de Zamora perteneceu Hernán González Cid que casó cun Joana da Silva; que pur u que he podiu sabel, da documentación consultá na Real Audiencia y Chancillería de Valladolid; viviran na ciai de Lisboa. Foran padris de Joao González Cid que se uníu en matrimoniu cun Lionor Dias y tuveran un fillu chamau Antonio Dias Cid que cun María de Horta, sua esposa, procrearan a Miguel, a Juan, a Josefa María y a Jorge Cid de Horta.

É posibli que Joao y Lionor se vinheran a vivil a Valverdi en compañía de u sei fillu Antonio, a sua nora y netus, a finais du siglu XVI y que en esti lugal ostentaran certa notoriedai ya que a mayoría das zagalas nacías a finais de esti siglu y a primeirus du siguienti, que se bautizaran en a Igresia Parroquial, levaban pur nomi “Leonor”.

U netu Miguel, figura comu padrinhu de bautizus en Valverdi a primeirus du siglu XVII y Jorge, foi vicinhu de Valverdi que ganhó u día 7 de Diciembri de 1625 uma ejecutoria de nobleza en a Real Audiencia y Chancillería de Valladolid.

Entre us fundamentus que se alegan na ejecutoria de nobleza, se dicía que se distinguían en u reinu de Portugal de us plebeyus en as ropas - vistían toa clasi de génerus de sedas - nun pagaban impuestus, comu tamén se sabía que nun pagaban en Valverdi, ni en Zamora; dondi había siu admitiu en u gremiu de us fillusdalgus de sangri, realizandu oficius públicus honrosus de esti estau y gremiu. Ademais, us testigus lisboetas acreditaran que u sei bisabuelu Hernán González foi caballeiru du “Habito de nosso Señor Jesus Cristo”.

U Habito de nosso Señor Jesus Cristo foi creau en Portugal pur u rey D. Denis, cun u fin de preserval u patrimoniu y u espíritu da malográ Orden de us Templarius, sendu confirmá esta nova Orden por a bula du Papa Juan XXII en 14 de marzu du anu 1319.

Jorge foi padri de Juan Cid de Horta, u nobli que menta D. Florentino en u sei libru. Esti D. Juan Cid de Horta, tal vez se volvera a Zamora duranti certu tempu, dondi ejercería en calidai de Regidol de dita ciai. Se sabi tamén que levantó uma companhía de Cabalus Corazas, habendu empenhau toa a sua hacienda en esta empresa, cun a que sirviu comu Capitán duranti seti anus a u reinu, hasta que foi feriu y morreu das secuelas das lesions, dejandu a sua mullel viuda cun cincu fillus.

Ésta era Dª. Mariana de Ledesma, en nomi da cual un de us cincu fillus, que se chamaba D. Juan Cid y Ledesma; solicitó carta requisitoria de fidalguía alegandu que en u anu de 1642 entraran us portuguesis en Valverdi, saquearan a casa de us seis padris, les robaran, levándusi to u que en ela tinhan: mueblis, ropa branca, joyas de prata y de oiru, trigu, tapicerías y papeis, especialmenti a carta de fidalguía; ademais de verterlis u vinhu y u aceiti y dejandu toa a casa arrasá igual que as du restu de u lugal. Esta incursión, foi uma de tantas que a u largu de a raya se ficeran cun motivu de a Guerra de Secesión portuguesa, que tuvu iniciu en u anu de 1640. Comu consecuencia de éstas, a viuda quedó en indigencia, contandu comu medius de sustentu umas fincas cerca da fronteira, que nun explotaban pur meu a que volveran a entral us portuguesis ficendu de as suas.

Aquel fillu de D. Juan Cid de Horta, chamau D. Juan Cid de Ledesma se casó cun María Carrasco, cun a que tuvu a D. Juan Cid y Carrasco, a u que, de u sei matrimoniu cun Dª. Petronila Valdenebro; le naceu D. Juan Cid Valdenebro. Soy de a oponión que a casa que apareci en u Catastru du Marqués de Ensenada a nomi de D. Juan Cid de Horta, debería figural a nomi de u sei netu D. Juan Cid Valdenebro, ya que D. Juan Cid de Horta viviu na primeria mitai du siglu XVII y u Catastru é de mediaus du siglu XVIII.

U netu de D. Juan Cid de Horta, se uniu en matrimoniu cun Dª. María Vera y Macacho. Ésta pertenecía a familia de us Macacho residentis en Valverdi, de entre us que apareci en u Catastru de Ensenada D. Blas Silverio Macacho, en u apartau de “Notarios Apóstólicos”; cun a profesión de Procurador y Abogado. Otru Macacho, que se chamó D. Cristobal José Posadas Macacho apareci comu Alcaldi y Castellanu du Castelu y fortaleza de a Villa de Curiel y Regidol de a Casa du Excelentísimu Sr. Duqui de Bejar, en u anu de 1735.

Du matrimoniu de Juan Cid Valdenebro y Dª. María Vera y Macacho naceran us hermanus Blas y Juan Cid y Vera.

Blas Cid y Vera, graduau pur a universidai de Salamanca, siguiu us pasus de us seis antecesoris, comu así se acredita en uma petición de examen de Abogau, que elevó en u anu de 1785 ante u Real Consellu de Castilla.

Estis dois hermanus valverdeirus Blas y Juan, presentaran en un pleitu de fidalguía, en u anu de 1788 en a Real Audiencia y Chancillería de Valladolid, a ejecutoria ganhá pur u sei cuartu abuelu Jorge Cid de Horta, en u anu de 1625.

18 nov 2009

US NOMIS DAS CALLIS EN VALVERDEIRU.


Si non recordu mal, a primeira calli que u ayuntamentu le asignó u nomi en valverdeiru é unma que está detrás da praza du Santu Cristu y perpendiculal a Avenida del Espiritu Santo.
U primel nomi que se do a aquela calli foi u de Dª. Pilar Montero Fandiño, pero agora esta calli se chama CALLE US MUNHUS.
Depois, nu anu 2004, u plenu du ayuntamentu en sesión de 21 de Diciembri acordó dal u nomi de CALLE U EMIGRANTI a que hasta entoncis era cunhocía comu Travesía de la Cañada.
A primeirus de esti anu, mais concretamenti u día 20 de Eneiru u ayuntamentu en plenu, acordó denonimal en "A FALA" seis vías públicas, aproveitandu que, pur entoncis se desarrollaba un Tallel de Empleu Plurirregional, que comu "Sierra de Gata II" y na especialidai de alfarería fician entre otras coisas placas de cerámica cun us nomis das callis.
A u mei parecel, consideiru que esti últimu acordu ha siu u mais completu, non pur u númeru de callis as que aproveitandu a confección das placas en cerámica se les do u novu nomi en Fala o en unma das suas variantis, u nosu valverdeiru; sino porque tamén se acordó cun u nomi, cambial a u valverdeiru a denominación da categoría da vía pública.
Me explicu, nus acordus anterioris solu se pusu en valverdeiru u nomi, pero a CALLE se sigui chamandu CALLE, cuandu u mais acertau hubera siu, cambial tamén CALLE pur CALLI.
En esti últimu acordu digu que se cambió tamén u tipu da vía pública a u valverdeiru, é dicel: CALLI, PRAZA...
Veamus cualis son:
PRAZA DA CONSTITUCIÓN.
PRAZA DU SANTU CRISTU
CALLI 1º DE MAIO.
CALLI SALVALEÓN.
CALLI SAN PEDRU D´ALCÁNTARA.
RINCÓN DU FORNU.
Agora habrá opinons pa tos us gustus, alguén pensará que sería millol que se escribiran tamen en castellanu, oitrus que ¿por qué non se cambian as denominacions de toas as callis na Fala?, oitras dirán que vaya manía de andal sempris cambiandu u que ficeran us de antis. A mí personalmenti, me gustaría que se puseran as cerámicas y en relación cun us nomis sería interesanti rescatal nomis de callis cun muta solera nu lugal, das que si preguntamus as persoas mais veteranas du lugal, inda é muy posibli que recordin cualis eran, comu: Calli Larga, Calli As Parras, Calli da Iglesia, Calli de Arriba ó Calli Porta de Arriba ó Porta de Arriba, Calli Larga de Arriba, Calli du Barrosu, Calli du Pósitu, Calli Aduana, Calli da Cárcil, Calli da Devesa, Calli da Fonti, Calli da Praza, Calli du Castelu, Calli Nova, Calli San Sebastián.
Nota.- A fotu que ilustra esti traballu é propiedai de Luis Bellancu y representa unma vista da Calli Larga.

7 jul 2009

VALVERDI. ¿Pur qué a chamamus Valverdi du Fresnu?

¿De ondi ven u nomi du nosu lugal?
Hay varias opinions, mais comu hasta agora nun tenhu cunhocimentu de que se haya publicau ninhunma que se basi en documentus totalmenti certeirus sobri u “nomi” y sobri u “apelliu” de Valverdi, voy ei tamén, en razón a u que conhozu; a lanzal a minha hipótesis.
U día 10 de juniu de 1992, na sección Tribuna du diariu HOY aparecía, baju u títulu: "Sobre los orígenes de Valverde del Fresno", firmau por David Piñero que, entre otras coisas, dicía:
"Gracias a los trabajos de investigación de Enríque Burguet Fuentes, que durante largos años ha visitado bibliotecas y archivos, buscando en estanterías y viejos armarios, podemos saber hoy de dónde le viene el nombre a nuestro querido pueblo.
.../...
Vaya en este escrito nuestro agradecimiento a Enríque Burguet Fuentes, por su preocupación en la ardua labor de indagar en el túnel del tiempo, sacando a la luz mucho de la oscuridad que envuelve nuestro pasado".
Nu artículu se dicía que u nomi de Valverdi le vinha de un fresnu que había nu mediu da praza, según figuraba nas "Relaciones Topográficas de los Pueblos de España"; obra que pudi estudial fai poicu, gracias a desinteresada colaboración que me ofreceu Enríque Burguet con quen me sintu en deuda.
Nú prólogu du libru: “Relaciones Topográficas de los Pueblos de España. Lo más interesante de ellos”, escritu pur D. JUAN ORTEGA RUBIO, Catedráticu de Historia de Espanha na Universidai Central, editau nu anu de 1918; manifesta que as Relacions se ficeran en razón a distintas órdinis du Rey Felipe II, en us anus de 1574 a 1578. Us originais de estas Relacions se conservan na Real Biblioteca de San Lorenzo del Escorial.
Nu foliu 19 du tomu VII dici: “Descripción de la villa de Valverde por el rector Velasco.»
U rectol Velascu comenza dicendu:
“Valverde.
En la sierra de Gata, provincia de Extremadura, hay una villa de 600 vecinos, que es de la Orden de Alcántara y del partido de Gata, fundada no hace 200 años y poblada por los vecinos de otra villa que se despobló y cuyo nombre era Lalnaleón, a la cual el autor del Pontifical llama equivocadamente Monleón, distante de la primera 3 leguas, también de los restos de otro pueblo que se despobló del mismo modo y distante una legua de Valverde que se decía Torre de la Mata. Tomó el nombre de Valverde por el sitio en que se halla fundada, siendo de notar que en medio de la plaza hay rica y abundante fuente de agua, la cual está al pie de un fresno muy grande, cuyo tronco tiene 42 pies de a diez puntos de gordo, y dentro de dicho tronco, que está hueco, pueden caber 5 o 6 personas.
…/…”
U autol du Pontifical, y u rectol Velasco se equivocaran na lectura das respostas de Valverdi, ya que ni se trataba de Lalnaleón, ni de Monleón, comu suponhu que vus habréis dau conta. Era Salvaleón.
Según estas respostas que se deran as cédulas requisitorias du Rey Felipe II, vemus que Valverdi se chama asina pur u sitiu ondi se encontra enclavau.
Tamen pensaríamus, que u apelliu Fresnu le ven pur u árbul que se encontraba nu mediu da praza, que era bastanti singular pur a sua envergadura; sinembargu, na relación solu se nombra a u lugal pur u nomi. Nu restu du textu que fala du lugal, en ninhun párrafu apareci Valverde del Fresno; solu dí que está en a Serra de Gata, provincia de Extremadura.
¿Cómu aparecía u nosu lugal nus documentus oficiais?
Dejandu aparti as grafías mais u menus acertás de Balverde, Valberde, Valverde; en un documentu poi aparecel escritu de varias formas distintas.
Veamus:
Archivo General de Indias. Sección Contratación 5219, N.1.R.3.
Esti documentu trata de un expedienti de información y licencia de pasajeiru as Indias. U pasajeiru era u nosu paisanu Pedro López. Está fechau nu anu de 1557. Era un criau de Antonio Rosales. Contadol de Guatemala.
U foliu primeiru comenza: “En la villa de Balverde que es de la orden y partido de Alcántara…” Si siguimus leendu u documentu volvi a aparecel solu Valverde y volvi a dicel igual que en un foliu primeriu que é da “Orden y partido de Alcántara”.
Fala solu de Valverde, igual que en as Relacions de Felipe II, escritas vinti y tantus anus depois.
Na Real Chancillería de Valladolid, na sección de Hijosdalgo, encontramus unma carta requisitoria de Hidalgía, de 1671, de D. Juan Cid de Orta, pur habela quemau u Rebeldi Portugés. Nesti documentu encontramus “Balberde, Villa de Balberde, Villa de Valberde de Alcántara, Villa de Balberde de Alcántara tierra de Sierra de Gata”.
En 1726, un vecinho vendi a otru un asentu de munhu de pan muel, cun u sei terrenu a u sitiu chamau “Los Montejos”. Escritura que fai u escribanu du ayuntamentu D. Silvestre Carrasco. A escritura comenza: “En la Villa de Valverde, a treinta y uno del mes de…”
En 1735, dois vecinhos que foran Alcaldis nu anu anteriol, otorgan podel pa sel representaus na Real Chancillería de Valladolid. U documentu empeza: “En la Villa de Valverde, a dos días del mes de…”
Na Real Chancillería de Valladolid, encontramus un extensu pleitu entre dois cunhaus nu que apareci Valverdi asina:
“…/…
A los señores Alcaldes Ordinarios, o sus Lugar Tenientes de la Villa de Valverde del partido de la ciudad de Coria...
…y tierras en la Villa de Valverde
…Zenso de Valverde
…Apoderado y vecino de Valverde Franciso Sevillano.
…y vecinos de Valberde en la Sierra de Gatta.
…sobre los propios y rentas de la Villa de Valverde de la Sierra
…con facultad real contra la Villa de Valverde de la Sierra de Gata”.
Veamus de novu.
Nu númeru 68 da revista Alcántara Enero-Junio 2008, apareci u artículu: “Orígenes históricos y pervivencia de “A Fala”” de D. Domingo Domené Sánchez.
Dici D. Domingo Domené que nu siglu XII duranti a repoblación de estas terras se puseran de acordu u obispu da Ciai (Ciudad Rodrigo) cun u de Coria y cun a Ordin du Hospital; marcandu us límitis de ca unma das diócesis, aceptandu a diocésis de Coria que as iglesias de Trevellu y Fresnu (Fraxinete), pasaran a diócesis da Ciai. Dicía que Fraxinete estaba a u suroesti das Ellas y que en fecha descunhocía dejó de sel da Ordin du Hospital pa sel de realengo y cuandu as Ellas dejó de sel de Coria pa agregarsi a encomenda de Salvaleón a que pertenecía (Valverde de la Sierra); as duas “El Fresno” y “Valverde de la Sierra se uniran pa formal u que hoixi se cunhoci comu Valverde del Fresno.
Apunta u señol Domené que U Fresnu se debería de encontral na zona cunhocía comu A Cañá.
Tumba antropomorfa na zona da Cañá.
Creu que cuandu se apunta que u nosu Valverdi, algunma ve se chamó “Valverde de la Sierra, debi de entendersi comu unma maneira resumía de dicel “Valverde de la Sierra de Gata”. Nun debemus dal mutu créditu u nomi Valverde de la Sierra sin mais pa u nosu lugal, ya que Valverde de la Sierra existía, pero nun pertenecía a entoncis provincia de Extremadura. Valverde de la Sierra era y é actualmenti un lugal da provincia de León.
E mais lógicu pensal que se le chamaba y se solía escribil comu Valverde y que pa diferencialu de otrus Valverdis se anhadían us complementus “de la Orden de Alcántara, tierra de la Sierra de Gata”, tamén “de la Sierracuandu ya se había identificau a u lugal en otra parti du documentu.
U que está claru é que nu siglu XVI, que tinhamus un fresnu hermosu na praza, as referencias a Valverdi, que abundan nus documentus civís, destacan pur a ausencia du Fresnu nu nomi.
Pur u tantu siguindu a pista du señol Domené, é muy probabli que us primeirus documentus que falin de Valverde del Fresno se encontrin nus archivus eclesiásticus y que estén ficendu referencia a Valverdi a partil du momentu en que se despobla U Fresnu y us seis moradoris se venin pa u nosu lugal; mentras que nus documentus civís hasta avanzau u siglu XVIII nun fora tan común identificalu de esta guisa, comu hemus vistu. Nomi que pudu dil trascendendu desde a Iglesia hasta us vicinhus y finalmenti a us estamentus civís debiu seguramenti a influencia positiva que poicu a poicu fora ejercendu a coincidencia du árbol da praza, según diba ficéndusi mais singular, pur a sua longevidai y a envergadura que cun us anus diba collendu.
Comu hay muta posibilidai de que a famosa fonti que se nombra nas “Relaciones topográficas de los pueblos de España”, siga nu subsuelu da praza, u que procura a humedai suficienti pa que un fresnu se dé con muta facilidai; nun estaría de mais volver a rehabilital un fresnu nu mediu da praza. Idea que tamén se apuntaba nu artículu du diariu HOY, de fecha 10 de juniu de 1992. Nas inmediacions du fresnu podría instalarsi un atril informativu nu que aparecera u comenzu da descripción de Valverdi según aparecía nas “Relaciones Topográficas de los pueblos de España”.
Esti fresnu podría engalanarsi tamén nas festas navidenhas y sempris sería milhol que cortal un abetu ca fin de anu.

5 mar 2009

AS PÉLUMIS.

Fai cerca de cuatru anus Enrique Burguet Fuentes me dó duas fotografías de unma pedra que le había chamau mutu a atención postu que estaba labrá artificialmenti desde tempus ancestrais.
Acompañaba as fotus cun un pequenu traballu, en dois folius, a unma sola cara; nu que describía a pedra, aportandu a sua hipótesis sobri a posibli utilidai que le deran us antiguos.
Moviu pur as suas pesquisas y en razón a que él ya nun se acordaba ondi había feitu as fotus, me pusi a caminhar pur a zona ondi pensaba que pudía estal ubicá; tomandu únicamenti comu referencia un pequenu trozu da serra que aparecía nu fondu de unma das fotus.
Estuvi varias minhás merodeandu sin chegal a dal cun u que buscaba, pero ca pasu que daba me acercaba mais a ela, moviu pur unma forza extranha, que me levaba hasta a sua posición.
Finalmenti pa minha sorpresa, guiau pur unma certa intuición, me subí encima de uns barrocus, y a vista se foi, comu si supera de sempris que alí se encontraba; a fijarsi sin duda ninhuma sobre aquela enigmática pedra que estaba esperándomi na finca du arroyu Castañu, nu términu das Ellas, sabi Dios cuántus centus de anus.
Na mais toparmi cun ela, algu despertó nu mei interiol un afán desmesurau pur dal cun a utilidai pa que foi feita. Estuvi mutu tempu dandu voltas u tema; diva y volvía a dil u sitiu, pero sempris u regresal de alí me quedaba umna certa inquietud nas minhas entranhas.
Ficía fotografías das inmediacions. Estuvi cun us amus da finca, que me deran toas as facilidais pa entral y ficel de ela cuantas fotus quisera.
Mutas vecis estuvi tentau de falal da pedra tomandu comu própias as referencias de Enrique. Otras me frenaba sintindu un gran empuji que me levaba a leel y sabel sobri us primeirus pobladoris de estis lugaris y a suas costumbris. Esa misma forza me levaba unma y otra vez a visital y escudrinhal pur us alrededoris.
Encontrí tumbas antropomórfas que me falaban dus visigodos, tamén ví sobri u terrenu unma bandeja feita en granitu, a ras du solu, que pur aquí alguns me dicin que se chama "lagareta", otrus simplementi "pila".
Inda nun me daba pur contentu cuandu nas últimas vecis que andaba escudrinhandu, me dí conta que fora da finca y lindandu cun a pared Norti da misma, se encontraba un solu de granitu cun duas incisions perfectamenti feitas, y paralelas entre elas. Ambas tinhan a misma forma y tamanhu y me daban a sensación de que a sua utilidai podría habel siu pa introducil algún tipu de posti que se levantara verticalmenti sendu de cada umna de estas incisions.
Na parti Sur du solu encontrí un canal. Cuandu estaba ensimismau dandu voltas a esti novu hallazgu, ví que na pared que lindaba cun u solu había umna pedra formandu parti da pared que estaba labrá y pur a forma pudría tratarsi de algún tipu de contrapesu.Tos estis hallazgus me levaban hacía un mismu caminhu que me alejaba ca vez mais du que inicialmenti había moviu u mey interés. Pur istu me pusi en contactu cun Enrique y le mandí fotus dus meis hallazgus pur si él tinha a oportunidai de entrevistarsi cun persoas entendías en temas arqueológicus u etnográficus que mus alumbraran sobre to istu.
Sentía gran desazón pur u tema y falandu cun Luis Miguel, Técnicu da Mancomunidai de municipius da Serra de Gata, ésti do parti das minhas preocupacions a us Técnicus du Area de Rehabilitación Integrada, que enseguía contactaran cunmigu y vinheran a visital u terrenu.
Isabel falaba cun u sei companheru u Aparejadol; e intercambiaban as suas opinions técnicas de to u que diban vendu, mentras ficían as fotus pa insertal nu informi, que me dijeran que enviarían a Sección de Patrimonio da Junta de Extremadura.
Dentru da finca ondi mora a famosa pedra que me moveu a to istu, mentras ei falaba con Jesús u fillu du amu, que mus había abertu as portas y, depois de oivil alguns dus comentarius dus Técnicus, y uniu a toas as minhas anterioris pesquisas; as pezas du "rompecabezas" se foran juntandu de forma creu que certeira.
A pedra, definitivamenti dejó de rondal na minha cabeza comu objetu mágicu, pur u que me decía Isabel y se foi transformandu en utensilu agrícola, de esta maneira:
Primeiru José, funcionariu du ayuntamentu das Ellas, cuandu le preguntí estis tempus atrás pur u nomi cun u que se cunhoci u terrenu ondi se encontran toas estas pezas das que venhu falandu; me diju que se cunhoci comu PÉLUMES o PELUMES. Y asina pudi efectivamenti comprobal que apareci nu catastru.
U sustantivu latinu pa denominal unma prensa de lagal, era PRAELUM PRAELUMI, tamén PRELUM PRELUMI, levandu a maior forza da pronunciación na primeira sílaba; e dicel PRElum PRElumi; pur u tantu u lugal ondi se encontraban as prensas suponho que se diría PRÉLUMI y partindu de istu a sua evolución etimológica pudo derival en PÉLUMIS - PÉLUMES.
Segundu, a pila a ras du solu, que alguns me dijeran que se conhoci comu "lagareta" y otrus comu "pila", ben pudu tratarsi de unma prensa olearia rudeimentaria romana, que cun u tempu tamén pudu tel usu comu lagar pa pisal a uva.
Terceiru, u solu de granitu cun u canal, cun as duas incisions, y a pedra labrá a modu de contrapesu; mus leva tamén a otra forma mais traballá de prensa de aceituna de época tardorromana o visigoda; de maneira que us cortis paralelus, ben definius y profundus sobri u solu levantarían dois pedestais, de madeira, que sustentarían a palanca y está terminaría cun u contrapesu.
Cuartu, a pedra objetu dus meis desvelus, que se encontra dentru da finca, sería probablimenti otru clasi de prensa romana. Ésta ten duas plataformas o bandejas; unma encima da otra, y cada unma cun un canal pa seida du líquidu.
En a plataforma de arriba se prensaba a aceituna y u zumu descendía hasta a segunda plataforma, ondi irían quedandu us restus dus pipus y us posus; pasandu ya depurau a través du canal de esta segunda plataforma a us recipientis.
Na parti superior traseira de esta pila, se encontran us cortis sobri us que se montarían us ejis que accionarían a palanca pa prensal a aceituna.
Finalizandu us fundamentus das minhas opinions, digu que a producción de aceituna y aceiti en tos us nosus lugaris da Serra de Gata, ha siu y é abundanti y provén de us tempus mais remotus.
U mei deseu primoridial que me moveu, desde que Enrique me envió as fotografías hasta finalizal esti traballu que agora estais leendu foi u de promovel u interés y a defensa de estas reliquias y que tos, tantu us vicinhus destis lugaris comu as nosas autoridais, sepamus valoral y conserval esti patrimonio y evital nu posibli que sea esquilmau pur desaprensivus y descastaus, sin escrúpulus.

23 ene 2009

Asesinatu du Cura Párrocu.

En Valverdi existía umha costumbri, que ei viví de pequenu, y que tinha u sei iniciu comu consecuencia du asesinatu de un cura párrocu du lugal.
Se trataba de tiral umha pedra nu sitiu ondi us malloris dicían que umha partía de ladrons habían raptau o matau a un cura du lugal. Esti sitiu se encontraba nu caminhu de Valverdi a ermita du Espíritu Santu y, comu a costumbri era de gran arraigu populal, a pila de pedras amontoná era considerabli.
Agora, que nun existi ni a costumbri ni a pila de pedras nu caminhu; he tiu a boa sorti de encontral referencias de bo créditu sobri u asesinatu y a sorti que correran algúns dus asesinus, entri us que figuraban us tristementi cunhucius comu “los Montejo”; de us que supi gracias a D. Florentino Parra Iglesias, cronista da nosa villa, que mus fala de elis nu sei libru “EN EL CONFÍN DE LA SIERRA DE GATA”, impresu en Cáciris, nu anu 1993.
D. Florentino Parra, nu capítulu “EL TRÍSTEMENTE CELEBRE MONTEJO” de ditu libru, depois de transcribil un parti publicau nu boletín oficial da provincia de 5 de septiembri du 1839, relativu a morti de 16 membrus da gavilla du Monteju; escribi: “A raiz de esta última derrota, tanto el Montejo, como su sobrino Narciso Flores, se esfuman sin que se vuelva a saber de ellos”. Y sigui mais adientri: “Creemos que él nunca se rindió, a pesar de ser vencido, y que posiblemente se exilió en Francia en unión de otros leales de don Carlos”.
Us Montejus nun se exilaran a Francia, pur u menus u sobrinhu Narciso Flores, du que volvemus a sabel treci anus depois.
Pudía sel u 12 de Maio du anu 1852; D. Pedro Benito Picado cura párrocu de Valverdi du Fresnu se encontraba cazandu, probablementi na zona ondi a costumbri populal foi levantandu a pila de pedras a modu de tristi recordu du que en aquel fatídicu día y lugal aconteceu y tamén pur u mutu apreciu que us vicinhus de entoncis le profesaban.
D. Pedro foi sorprendiu y maniatau pur umha partía que capitaneaban us Monteju, us cuais tamén habían dau morti en otras ocasions a dois notablis hermanus de Valverdi, apellidaus Quiroga y a D. Pedro Mateos, entri otrus.
A partil de aquel momentu, cunhocendu us lugarenhus a maneira de obral de aquelis vándalus; comenzaran a temel pur a sorti du sei cura párrocu. U únicu que superan foi que a mesma tardi da sua desventura, escribiu umha carta a sua familia pidindu, de rescati pur a sua vida; doscentas onzas. Seti días depois, inda nun se sabía du sei paradeiru pur u que us mais cercanus au cura, a sua familia y amigus; se encontraban apesadumbraus pensandu que prontu podrían tel nuticias de un novu crimen y que esti podría vil de Portugal, ondi se sabía que us Monteju tinhan a sua residencia y protección.
Dois mesis depois, habendu recibiu us raptoris u importi exigiu, asesinan au cura sin piedai, nu reinu de Portugal, ondi u habían levau.
Tras arduas tareas de búsqueda tantu pur parti das autoridais nosas comu das portuguesas, son capturaus us criminais nu entoncis concellu de Moncorbo, da provincia de Tras-os-Montes. Us periódicus que informan da nuticia, non dudan de que as autoridais portuguesas pondrán a us asesinus muy prontu nas mans dus delegaus españois en razón de un conveniu internacional firmau nu 8 de marzu de 1823, que en aquelis anus siguía vigenti.
Umha vez entregaus us criminais, se forma juiciu sumariu milital contra elis y casi dois anus depois se pronuncia sentencia pur u tribunal milital contra Narciso Flores (a) Montejo y contra Santiago Ramiro (a) Cervato. Son declaraus culpablis de aprehension, roibu y asesinatu verificaus na pesoa du cura párrocu de Valverdi du Fresnu, D. Pedro Benito Picado nu anu de 1851. Según apareci nu periódicu de entoncis: “LA ESPERANZA. Periódico Monárquico. Número: 2828. Lunes 9 de Enero de 1854”.

La ilustración pertenece al proyecto LIFE, no permite su uso comercial.

A sentencia foi de pena de morti en garroti vil, sentencia que recibiran con resignación na capilla da Iglesia u día 27 de Diciembri de 1854, dois días antis da ejecución que se levó a cabu publicamenti nu lugal. Espectáculu que quedaría pa sempris grabau nas pesoas que u viran, pur a crudeza y posibli sufrimentu dus ejecutaus.
Foi tamén sorprendenti pa us que estuveran au lau dus reus en aquelis dois últimus días da sua vida, de qué maneira tan devota se prepararan, confesaran y asistiran a us actus religiosus previus a ejecución, aquelas duas pesoas tan apegás au crimen.
Us vicinhus presentis se digustaran bastanti mentras se ejecutaba a sentencia ya que u pau du garroti vil era demasiau gordu; istu fizu a ejecución mais larga y dolorosa tantu pa Narcisu comu pa Santiagu; tendu que dil us vicinhus du lugal a buscal umha azulea pa degastal u pau; situación que us dois reus superan sufril cun bo espíritu.
Pareci sel que esta ejecución sirviu pa acercal mais as poblacions rayanas baju u acordu recíprocu, - ya que a situación fronteriza daba lugal, cun frecuencia a albergal criminais de un lau y de otru; - de que ninhumha de elas consentiría nu sei términu ninhún tipu de criminais.
Esti relatu se basa nus feitus que aparecin reflejaus nus periódicus de aquelis anus, que citu a continuación:

“Edición de Madrid - EL CLAMOR – Diario de Administración, Comercio, Industria, Ciencias, Literatura, Artes, Noticias Oficiales y Anuncios”. Número: 2413. Miércoles 2 de Junio de 1852.

“Edición de Madrid – EL CLAMOR POPULAR – Periódico del Partido Liberal”.Número: 2447. Martes 15 de Julio de 1852.

“EL ÁNCORA. Diario Religioso-Social, Económico-Administrativo, Literario, Mercantil, de Noticias y Avisos”. Número: 974. Martes 31 de Agosto de 1852.

“LA ESPERANZA. Periódico Monárquico”. Número: 2828. Lunes 9 de Enero de 1854.