21 abr 2014

galegus, purtuguesis, dambus... ¿quen u sabi?

Eduardo Sanches cunmigu, na minha casa.
Retratu de César Corredera M.
Na separata As falas das Elhas, Valverde e S. Martinho (Cáceres): origem galega ou portuguesa? da autoría de Eduardo Sanches Maragoto; publicá na obra Lengua, ciencia y fronteras 2011, baju a coordinaciõ de Ramón de Andrés Díaz, se lanza a posibilidai de que estas terras nun foran colonizás pur galegus, sendu mais fácil de sustental que foran us purtuguesis us que as ocuparan sirvindu au rei D. Afonso Henriques.
Esta posibilidai apuntá pur Eduardo Sanches alentó u mei ánimu pa dal vortas sobri u tema i tratal de comental, algũas curiosidais que se dan, que están ahí i que consideiru que inda no se contaran o cuandu se dijeran quedaran coixas.
Son fracas as fontis que podan certifical a veracidai de que estas terras foran ocupás pur us nosus vicinhus purtuguesis pur aquelis tempus; aunque se dan certas concurrencias de feitus que me facin pensal i das que vus apuntaré, a continuaciõ, as que me parecin mais cercanas cu tema,  pa que as valoremus i as sometamus au oportunu debati; peru que consti que cua minha aportaciõ nun se pretendi desvirtual as sesuas opiniõs que afiman que esti enclavi foi repoblau pur galegus na noiti dus tempus; sinõ mais ben que, pur entoncis, si vinheran i se quedaran; se encontraran que aquí había pesoas cuas que pudían mantel ũa palrá distendía porque falaban igual o parecíu.
Veamus:
Primeiru: A Orden du Temple se crea en primel lugal pa defendel aus peregrinus que diban aus Santus Lugaris. Ensiguía se multiplican i repartin pur Europa i pur a Península Ibérica cua aprobaciõ das bulas papáis, acatandu as normas que escribíu pa elis San Bernardo de Claraval. Pur estis primeirus anus se muvían cun muta libertai, animaus pur us beneficius que cunsiguían dus monarcas, pur a sua participaciõ nas operaciõs que éstis disenhaban; pero nun guardaban  ũa relaciõ de dependencia cu elis, pur tel  ũa vocaciõ universal.
Segundu: Alentaus pur aquela vocaciõ, cuarenta anus antis de que us mestris da Orden du Temple esparciran as suas encomendas pur as terras du reinu de León, colaboraban aventandu sarracenus du condau independienti de Portugal, que logu pasaría a sel reinu de Portugal.
Nesis anus, us purtuguesis limpaban as suas terras i u Temple, entri oitras tareas, se dedicaba a selhal as portas.
A idea de "selhal" a digu nu dobli sentíu de defendel as terras purtuguesas de entrás no autorizás i nu de estampal a marca templaria cua populal apariciõ de historias de moirus, tesoirus i culebras; marcas i senhais esotéricas nas pedras das fábricas de cantería das igresias i ermitas; asina comu a entronizaciõ de advocaciõs dus santus da sua devociõ; das vírginis negras i a sua propia insignia, a cru de oitu beatitudis, que é a mesma que utilizaba a Orden Hospitalaria de San Juan de Jerusalén, cua diferencia que ésta é branca i a dus templarius era colorá.
Us canteirus templarius dejaran mutas senhais nas fábricas das igresias i dus castelus, de difícil traducciõ; comu ocurri cuas marcas que aparecin nu castelu de Trevelhu; que nun se parecin as du castelu de Santibanhe ni as da igresia de Acebu. Pudu sel que us canteirus que ampliaran a defensa trevelhana foran purtuguesis.
Castelu de Trevelhu. - Imagen de Senén García Carrizo -
Trevelhu foi primeiramenti  ũa torri de vigilancia musulmana; se encontraba nus territorius que se deran en chamal transierra - transerra leonesa nesti casu - é dicel que se tinha pensau utilizal comu vía de expansiõ du reinu leonés.  
Das fontis consultás ũas dicin que u rei de León - Fernando II - entregó Trevelhu a Orden Hospitalaria de San Juan de Jerusalén en 1184, oitras fontis dicin que do esta praza aus Templarius. Tamén se dí que us hospitalarius nun chegaran a constituirsi comu ordin milital hasta u anu 1200, entoncis dificilmenti podrían defendel elis solus esta praza antis desa fecha i soi da opiniõ de que us templarius ocupaban esa praza cuandu Fernandu II a cedeu, i que moraban la en razõ a que as fronteiras nun debían de estal ben definías; pasandu de mã en mã cun muta frecuencia. Asina que estis templarius que ocupaban Trevelhu estaban selhandu a zona pa evital incursiõs nu reinu de Purtugal, ia que cus purtuguesis vinhan colaborandu, comu apuntí antis, de cuarenta anus pa tras.
Terceiru: Temus que tel en conta tamén que ficía cuarenta anus que u condau de Purtugal había cunsiguíu independizarsi de León. Nun contaba cun rencilhas ni fricciõs internas i pur u tantu toa a sua energía se empreaba na formaciõ de un territoriu autónomu novu a disposiciõ da Igresia, tarea na que se contaba cua forza dus templarius, cus que se diba ampliandu as suas fronteiras tantu au Sul comu au Esti; siguindu as indicaciõs de D. Afonso Henriques.
Cuartu: Fernandu II, vendu cus dois reinus  -u castelhanu i leonés- se encontraban tranquilus, pensó que era bo momentu pa siguil acaparandu terrenu i chegal a Transerra. Seguru que cuandu tomó a iniciativa, tamén sonhaba cun vorvel a vel nu sei reinu as posesiõs du que antis había siu u condau purtucalensi. Foi pur isu que fizu boas migas cu rei purtugués i pidiu a mã da sua filha Urraca de Borgonha.
Nesti puntu i casau cua purtuguesa, se dirigi a Ciai - Ciudad Rodrigo - desdi alí parti a Transierra dividindu as forzas antis de chegal a Gata; dispunhendu que a ala dereita das suas mesnás bajara pur as elevaciõs das Elhas pa consquistal esta praza i as fortificaciõs da raia cun Purtugal.
Dicin us historiadoris que nesta incursiõ destacaran, pur a sua veteranía, as milicías du Templi. É lógicu que asina fora, porque us homis que as formaban cunhocerían ben u terrenu. A sabel si nun foran resultau da ajuda que le pudera habel prestau a Fernandu II sei sogru pur u recén creau parentescu primeiru i segundu cunu fin de que u yenru "nun se pasara da raia." Opiniõ personal minha de dobli sentíu.
Recordemus tamén que pur a sua colaboraciõ, en senhal de agradecimentu pur us servicius prestaus, u rei leonés entrega aus templarius as fortificaciõs de Trevelhu, Bernardu i Benaventi pero nun se di na de Salvaleõ. É curiosu, peru pa mí que us templarius  tinhan Salvaleõ i pur isu se silencia nu repartu.
Si estaban lá habrían entrau pur Purtugal au serviciu de D. Afonso Henriques, sogru de Fernandu II de León.
Pa nun cansarvus, pur hoxi está ben. Prontu vus seguiré ampliandu esti trabalhu cunu que vus fairé partícipis de un descubrimentu, pur estal olvidau da memoria colectiva de Valverdi.