18 abr 2013

Cómu se chama u nosu val.

U primel significau que mus dá u diccionariu da Real Academia da lengua espanhola na sua vigésimu segunda edición, pa u sustantivu valle, dí que se trata d´una lhanura de terra entri montis i alturas. Otra definición é que se trata d´una cunca d´un ríu.
Si realizamus esta misma consulta nu portal diccionarios.com, de Larousse Editorial; se volvi a recalcal desdi u puntu de vista da GEOGRAFÍA estis dois significaus pa u valle; afirmandu que se trata d´una depresión de terrenu alargá, mais o menus ancha, situá entri montanhas o tamén comu a cunca d´un ríu.
Pur u tantu, siguindu as anterioris definicións; un val é un´a extensión de terrenu, generalmenti alargá,  que s´ encontra entri montanhas, que poi tel o no un ríu que regui as suas terras, ondi van a paral tos us demais venerus de menol categuría, comu us arroius temporeirus que se forman cuandu chovi.
He considerau oportunu introducil estas definicións porque, comu veremus mais adientri au largu desta exposición, nun existi un´a opinión general pa dal u nomi au nosu val. Asina mus será mais fácil comprendel u por qué i que ca un s´acolha au nomi que mais le gusti o convenha, porque ei nun me consideru cua autoridai suficienti pa sancional a denominación correcta.
Nun existi un´a forma consensuá de chamal au nosu val; é pur isu que vus daré a cunhocel as  mais utilizás, desta forma vus deju u caminhu abertu pur si consideráis que pudera sel materia de estudiu o debati.
Empezu cua denominación VAL DE XÁLIMA. Ésta é a mais usá. Comenzó a utilizarsi a partil da visita du etnógrafu i filólogu purtugués don José Leite de Vasconcelos, qu´a principius du siglu pasau visitó esti val, hospedándosi na casa de genti principal de San Martín de Trevelhu, levandu us resultaus das suas investigacións a sua Revista Lusitana.
Nus seis escritus sobri a nosa fala identificaba u val cu nomi de Val de Xalma -na sua forma purtuguesa- o comu Xálima -na forma local de nombral u picu as gentis dus tres lugaris.
Estis trabalhus foran cunhocíus i referenciaus pur tos us filólogus que desdi entoncis se dedicaran au estudiu da nosa fala i pur tos aquelis qu´inda agora a siguin estudiandu.
Creu qu´esta é a razón pur a que se popularizó esta denominación, asina comu u feitu de qu´us primerus vicinhus desti val que deran a cunhocel a nosa fala nus medius culturais i de comunicación de masas foran us manhegus que, pur habel recibiu nu sei lugal au senhol purtugués, sabían dus seis escritus i desta forma de nombral au nosu val antis qu´u restu dus vicinhus dus otrus dois lugaris.
Esta denominación pa u val fai referencia a un´a elevación du terrenu sobri a que s´asenta.  É a mais extendía nu val aunque existin autoris que consideran que nun é correcta porque aus pes du Xálima se asentan varius valis. Otra denominación, nesti casu desdi u puntu de vista da cunca d´un ríu, é VAL DO RÍO ELLAS, é mais actual i prevaleci nas obras sobri a FALA que editan us filólogus vindus de Galicia comu u senhol doctol en filología galega pur a universidai de Santiagu de Compostela, catedráticu en historia i dialectología du galegu i profesol da universidai de Vigu, don Xosé Henrique Costas González.
Na contracción “DO”  apreciamus a procedencia galega desta segunda denominación.
Veamus un´a terceira: RIVERA TREVEJANA denominación en castelhanu du nosu val, tamén se relaciona cua cunca d´un veneru, nesti casu nun se trata d´un ríu postu ca riveira é un arroiu de pequenu caudal. Ha siu utilizá pur investigadoris castelhanus, entri us cuais algúns consideran qu´ésta é mais acertá pero engloba ademais dus tres lugaris, tamén a Vilamel i Trevelhu.
Menus cunhocía é VALLE DE VALVERDE.
A utiliza fundamentalmenti u arqueólogu don Miguel García de Figerola nus seis estudius sobri us restus encontraus en tos estis pueblus. Nesti casu, sin querel menosprecial esti nomi pa u val, nun ten que vel ni cu terrenu entri montanhas ni cua cunca d´un ríu.